Bu zevkli sohbeti tamamlamadan biraz “dünya koşulları”na değinelim diye düşünüyorum, aksi takdirde konuştuklarımız eksik kalacak... Acaba dünyadaki gelişmelere iki boyutuyla değinebilir miyiz? Hem kısa vade; yani, şu içinde bulunduğumuz durumu nasıl değerlendiriyoruz? Ben kendi açımdan değerlendirmemizi çok kısa özetleyeyim: Özellikle ihracat pazarlarımızda bizi sevindiren, iyiye doğru bir gidiş görüyoruz. Bu ağırlıklı olarak Avrupa oluyor ister istemez. Dünyadaki genel görünüm hakkında ne kadar ipucu veriyor tartışılır, ama 2011’den bu yana uzun bir duraklama süreci yaşamış olduğumuz için son aylardaki gelişmeyi oldukça sevindirici değerlendiriyoruz, biz kendi topluluğumuz açısından baktığımızda... Bu acaba kalıcı mı, yoksa sadece geçici bir iyileşme mi? Bu kaygıları taşımakta da haksız sayılmayız herhalde, çünkü geçmişte benzeri durumlar yaşadık. 2007/8 Küresel Finansal Krizi’nden bu zamana kadar iyileşiyor gibi gördük, ama bir türlü o iyileşme gerçekleşmedi. Acaba bu sefer tünelin ucundaki ışık gerçekten bizi aydınlığa yaklaştırıyor mu? Aydınlık dönemin, daha iyi bir dönemin işaretlerini veriyor mu? Daha iktisadi bir dille söyleyecek olursam, mevcut toparlanmayı döngüsel mi, yoksa yapısal mı okuyorsunuz? Bu konulardaki görüşlerinizi doğrusu merak ediyorum.

İkincisi de, daha temel, daha uzun vadeli bir sorun, gözlediğimiz siyasi gelişmelerin bizde yarattığı soru işaretleriyle ilgili... Bizi şaşırtan siyasi gelişmeler, 2016 yılında işte İngiltere’de Brexit, Amerika’da Trump’ın ortaya çıkması ve bu iki olayı birbirine bağlayan benzerlikler üzerinde duran ciltlerce yazı yazıldı bile... Acaba dünya düzeninin uzun dönemde çok ciddi ve temel bir problemle karşı karşıya olduğunun işaretlerini mi görüyoruz?

Acaba “yine bir çözüm arayışı var, ama çözüm seçenekleri bu sefer ortada yok” gibi bir durumla mı karşı karşıyayız? Eski dönemlerde “bu düzen değişmelidir” sloganı bizim siyasi literatürümüze girmişti, hepimiz biliriz. O zamanlar onun anlamı gayet açıktı. “Bu düzenin yerine sosyalizm gelsin” arzusu vardı veya söylenmek istenen oydu. Bugün de bütün dünyada “bu düzen değişmelidir” çığlıkları var gibi. Bütün bu siyasi gelişmeler de onun göstergesi gibi görünüyor, ama bu sefer sosyalizmi ciddi bir alternatif olarak ortaya koymuyor düşünürler, insanlar, politikacılar... Onun taraftarları tabii ki vardır, olacaktır, ama seçeneksizlik daha ağır basıyor gibi görünüyor. Bunun sonuçları ne olur? Buna kısaca değinebilir miyiz?

Bir de en son söyleyeceğimi şimdiden söyleyeyim, belki bu tartışmaların yönünü de değiştirir; benim açımdan önemli bir soru: İş insanlarına ne önerirsiniz? Biz ne yapalım? Hem Türkiye ile ilgili tartıştığımız sorunlar açısından hem de daha geniş, bütün dünyadaki yeni arayışlar, içine girilmekte olan darboğazların göstergeleri dikkate alındığında acaba bize ne görevler düşüyor? “Siz işinize bakın, işinizi yapın, ötesine karışmayın” mı dersiniz, yoksa bize başka önerileriniz olur mu?

Globalleşmeyi savunacak mıyız? Şöyle demez misiniz iş insanları globalleşmeyi savunduğu zaman? “Tabii bu başta sizlere yarar sağladı. Dolayısıyla sizin bunu savunmanız çok doğal, ama yarattığı sorunları görmüyorsunuz. Herkese eşit yarar getiren bir süreç değil bu, ama siz yararlananlarındansınız. Yarattığı sorunları görmezlikten geliyorsunuz” eleştirisini getirmez misiniz?

Nedir o dersler?

Bu popülizmin veya buna dayalı siyasi gelişmelerin kökeninde gelir dağılımındaki dengesizliklerin çok artması gibi bir neden görüyor musunuz ve bunun uzun dönemde bir tehlike olduğunu düşünüyor musunuz?