Ben söze çevre ve sürdürülebilirlik konusunda son onyıllarda nereden nereye geldiğimizin bir özetini yaparak başlamak istiyorum. Önce aklımdaki kilometre taşlarını özetleyeceğim; buna tabii sizin ekleyeceğiniz şeyler olabilir. 1970’lere geri gittiğim zaman, bizim iş yaşamımızda çevre konusunun çok önde olduğunu söyleyemiyoruz. O yıllarda daha çok üretim odaklı bir iş yaşamının içindeydik. Üretimi nasıl artırırız? Üretimin önündeki kısıtlar nedir? İşte, hammadde, teknoloji vs. bildiğimiz konular... Ama sanıyorum çevre konularına ilginin akademik çevrelerde arttığı yıllardı o zamanlar. 1972’de Roma Kulübü’nün Büyümenin Sınırları (The Limits to Growth) raporu [1] yayımlandığında iş insanlarının da ilgisini çekti elbette; ama daha çok, “ileride kaynaklar tükenirse, hammaddeler biterse biz üretimi nasıl sürdürürüz?” gibi kaygılar ön plana çıktı. Sonra yine 70’li yılların sonlarında bir ozon tabakası incelmesi sorunu, bunun yol açabileceği olası tehlikeler konuşulmaya, medyada yer almaya başladı, bunlar da bazı soru işaretleri oluşturdu. Derken, son yıllarda çevrenin de ötesinde “sürdürülebilirlik” kavramının öne çıktığı bir döneme geldik ve bu konu en önemli önceliklerimiz arasında yer aldı. Böyle baktığım zaman düşünce kalıplarımızda, iş insanlarının dünyasında çok dramatik, çok belirgin bir gelişme olduğunu saptıyorum çevre konusunda. Burada sizlerin düşünceleriniz de acaba bu yönde mi?

Evet. Bu temel tartışma çok önemli, bizim bu sohbetimizde de önemli bir yer tutacağını doğrusu düşünüyorum, bekliyorum. Benim o konuda zihnimde aydınlatılması gereken sorular var ama oraya nasıl olsa geleceğiz. Bugün geldiğimiz noktanın şöyle bir değerlendirmesini yaparsak, bugün son geldiğimiz durumda Paris Anlaşması’nı nasıl değerlendirmeliyiz? Şimdi, 2015 yılı sürdürülebilirlik açısından bazı olumlu gelişmelerin olduğu bir yıldı. Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’nin ilan edilmesi ve elbette Paris Anlaşması... Paris Anlaşması’nı hepimiz çok önemli bir aşama olarak yorumladık. Hatta geçmişte belki de pek benzeri olmayan, insanların ilk defa ileriye bakarak bir sorunu çözmek için bir araya gelmeleri, aralarındaki fikir ayrılıklarını bir kenara bırakarak çok önemli ilkelerde anlaşmaları, geçmişten bazı örneklerle karşılaştırılabilir ama bu mesela İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra yapılan anlaşmalara da çok benzemiyordu. Bir savaşın yıkıntılarını ortadan kaldırmak, sorunları çözmek için yapılan ve Birleşmiş Milletler’in kuruluş sürecine götüren Yalta ve Potsdam anlaşmalarından çok farklı bir şeydi. İlk defa insanlar bir olası tehdidi masaya yatırıyorlar ve bunu önlemek için aralarında önemli bir mutabakata varıyorlardı ve oldukça kısa bir süre içinde onaylandı. 193 ülke tarafından yanılmıyorsam.

Ve yürürlüğe girdi... Bütün bunlar ümit yaratan gelişmelerdi. Özellikle Kyoto Anlaşması’yla da karşılaştırıldığında daha ileri ölçüde bir ivme yakalanmıştı. En azından biz bu izlenimleri edindik. Tabii burada birçok soru çıkıyor karşımıza. Bir kere burada varılan sonuçlar yeterli mi? Gerçekten sürdürülebilirlik açısından karşı karşıya olduğumuz tehditleri bertaraf edebilecek nitelikte ve iklim değişikliği açısından yeterli bir program ifade ediyor mu? Yüzyıl sonuna kadar sıcaklık artışının iki derecenin altında tutulmasını istemek yeterli mi? Bir de yüzyıl ortasına kadar da net sera gazı salımlarını sıfırlamak var hedefler arasında. İkincisi, bunlar gerçekçi mi? Bu hedeflere ulaşılabilir mi? Yeterli olsa bile bunları yakalayabilecek miyiz? Bunları gerçekçi kılmak için yeterli yaptırımlar var mı bu çerçeve içinde? Ayrıca, ülkeler kendi hedeflerini yakalayamazlarsa bunun herhangi bir maliyeti, bedeli olacak mı, etkin bir yaptırımı var mı gibi sorular ortaya çıkıyor. Bir de acaba fazla mı iyimseriz, özellikle 2016 yılının getirdiklerine bakarsak? Amerika gibi bir ülkede bunları sıfırlamaya niyetli bir başkanın seçilmesi, bu başkanın, yani Trump’ın ülkesini Paris Anlaşması’ndan çekmesi nasıl bir geriye gidiş getirecek gibi de sorular çıkıyor önümüze. Bu konularda ne düşünüyorsunuz?

Ne olacak?