O ülkeler “Şöyle şöyle yapacağım” deyip bir aksiyon planı sunuyor değil mi?

Ben biraz farklı bir kulvardan gireyim izninizle: Bugün daha genel anlamda bir “Dünya yönetişimi nerede?” sorusunu herhalde sormamız gerekiyor. Yani “Biz şimdi sizinle birçok konuda yumruk yumruğayız ama şu iklim konusunda da konuşalım…” Bu çok kolay olmuyor. Özellikle son yıllardaki gelişmelere baktığınız zaman, oldukça sıcak ya da ısınmakta olan ortamlar var, savaşlar var, gerilimler yaşanıyor, ülkelerin kendilerini daha içlerine kapatmaları söz konusu, ekonomik ve siyasal milliyetçilik yükseliyor. Bütün bunlar uluslararası işbirliğine çok ciddi darbeler vurmakta. Şimdi ben bu iklim meselesini de uluslararası işbirliğinin bir alt başlığı olarak görüyorum. Belki de en önemli başlıklarından biri, ama biraz düşündüğümüz zaman alt alta yazabileceğimiz başka çok ciddi sıkıntılar var. Eğer dünya bu sıkıntıların tamamına daha pozitif yaklaşıp daha kooperatif bir tutum alabilirse, kimi alanlarda çözümleri yakalamak mümkün olur. Aksi takdirde, tabii ki Çin’in aldığı tavır önemli, tabii ki Almanya’nın belki son 10 yıldır çevre konularında hamlelerde bulunması önemli, çok olumlu bunlar, ama öbür taraftan genel gidişat ülkelerin kendi kabukları içine kapanması yönünde. Bu da zincirleme başka tavırları getiriyor. Avrupa’ya bakalım: Son olarak Britanya’nın AB’den çıkışı, diğer ülkelerin bazılarının çıkma konusunda istekte bulunmuş olması, bütün bunlar enteresan bir şekilde ulus-devlet kavramını tekrar odak noktası haline getiriyor. Bu da çoğu durumda işbirliğini zorlaştırıyor.

Ancak bu işbirliği tekrar temin ve tesis edilir, tekrar güçlendirilirse bu konuda da önemli adımlar atılır, atılabilir gibi geliyor bana. Bir örnek vereyim: İsviçre’nin hava kirliliğinin neredeyse tamamı, diğer Avrupa ülkelerinden geliyor. Yani siz burada işbirliğini sağlayamadığınız takdirde tek başınıza hiçbir şey yapamıyorsunuz. Bu konuda, bilemiyorum, şu an için karamsar olmamızı gerektirecek çok gelişme var, ama iyimserliğimizi yitirmeyelim. Umarım işbirliği konusunda daha gerçekçi adımlar atılır, daha uzun soluklu bakılır meseleye. Ben şu an Çin’in ve/veya Almanya’nın ya da birtakım daha başka aktörlerin -Latin Amerika’da da çok güzel örnekler var- bu konudaki adımlarının çok önemli, pozitif olduğunu görüyorum. Ama kendi hesabıma yönetişim anlamında en azından “barışçıl bir birlikte yaşama ilkesi”nin temin ve tesis edildiğini görmek istiyorum evvelemirde. Yani yarın öbür gün savaşacaksak birbirimizle, bu tehlike giderek artıyorsa, şimdi oturup da işte “sen bu kadar azalt, ben bu kadar azaltayım” konuşmaları pek yapılamıyor. Bugün dünyada böyle bir gidişat var, bu belki bizi biraz ürkütüyor. Umarız bu noktadan uzaklaşırız hızlı bir şekilde.

Şimdi “değiştirebilirse, epey etkiler” diye düşünüyorum ama ne kadar değiştirebilir? Yani diğer konularda da Trump bol bol konuşuyor ama genel gidişata çok da etkisi olamaz gibime geliyor.

Özellikle kömürünüz varsa, termik santralden elektrik üretmek oldukça ucuz. Ama Amerika’nın bunun çevre maliyetlerinin farkında olmaması söz konusu olamaz. Trump çok fazla zorlamaya kalktığında, kömüre yüklendiğinde bir direniş çıkacaktır diye varsayıyorum. Zaten görüyoruz, Trump Paris Anlaşması’ndan çıktığını açıklar açıklamaz kentler, eyaletler buradaki sınırlara uyacaklarını taahhüt ettiler. Amerikan siyaseti açısından, yerel yönetimlerin gücü açısından da bu hayli ilginç bir deneyim oluşturacak sanıyorum.

Bu ilk noktamızdı. İkinci nokta ise, sürdürülebilir enerji konusunda Amerika’nın önde giden ülkelerden biri olması. Almanya, Amerika başa baş gidiyorlar bu alanda ve özellikle güneşten elektrik üretilmesi konusunda son yıllarda ciddi atılımlar oldu. Mesela rüzgâr gülü konusunda teknolojiyle büyük ölçüde bir yere geldiniz, artık daha gidebileceğiniz fazla bir yer yok ama güneşte var. Güneş panellerini siz çok daha verimli hale getirebiliyorsunuz, üretimi de çok daha ucuzlatabiliyorsunuz. Buralarda önemli bir imkân sizi bekliyor. Örneğin artık sadece binaların çatısını değil, binaların dış cephelerini de güneş panelleriyle kaplatmanız mümkün. Düşünebiliyor musunuz? Binanın sadece çatısı değil, bütün cephesini kaplatabiliyorsunuz. Buradan inanılmaz bir elektrik üretimi sağlayabiliyorsunuz. Ulaştırmada da artık şehir içi otobüsler elektrikli yapılmaya başlandı. Özetle, teknoloji konusunda Amerika’nın Almanya ile birlikte bu işin liderliğini yapmaya devam edeceğini düşünüyorum. Bu da önemli bir parametre. Netice itibariyle, orada fiyatlar göreli olarak düştüğü zaman, “Niye kömür yakayım ki ben, piyasa zaten bunu kendi kendine regüle edecektir” diye düşünebiliriz. Ama unutmayalım ki, Amerikan yaşam tarzı çok fazla tüketime dayalı: çok büyük evler, büyük arabalar, yani her şey büyük, bir oturduğunuzda da çok fazla yiyorsunuz. Bütün bunları düşündüğünüz zaman, siz ne kadar bu kesimi çevreci yaparsanız yapın, bu işin kuşkusuz bir ekolojik ayak izi oluyor. Dünya sınırlı, hatırlayalım; şu anki tüketim eğilimleriyle gidersek 1,6 kat daha dünyaya ihtiyaç var ve giderek yükseliyor bu rakam.

Özetle, ayak izini düşürmenin bir yolu bu tür yeşil teknolojilere geçmek ama bir yolu da biraz daha “Biz nasıl yaşıyoruz, nasıl bir tüketim yaklaşımımız var?” sorularını sormak. Bunu da en fazla sorması gereken ulus-devlet Amerika gibi görünüyor. Baktığınız zaman nüfusuna ve ekolojik ayak izine, onu görüyorsunuz, sonra Avrupa geliyor. Diğer taraftan, nüfusları fazla olmamasına rağmen petrol zengini ülkelerin ayak izi en fazla. Çin ve Hindistan çok yüksek nüfuslu yerler, ama şu anki ekolojik ayak izleri, kişi başı düşen ekolojik ayak izleri düşük. Giderek artıyor gerçi. Çin bu konuda hızlı bir dönüş yaptı, açıkçası kimse beklemiyordu bu kadar hızlı bir dönüşü. Bu tabii çok olumlu.

Tamamen katılıyorum. İki farklı paradigmatik duruş var burada ve bu farklı paradigmatik duruşlar şu an için bana kuramsal anlamda iki ayrı uçtan geliyor. Bu ikisini bir şekilde harmanlamak mümkün. Şimdi bir kere, sizin ülkeler içinde temel ihtiyaçları -bunu tanımlamak kolay olmamakla birlikte- karşılayabilmiş olmanız lazım. Yani işte, barınmadır, yemektir, eğitimdir, sağlıktır, aklınıza gelebilecek temel ihtiyaçların karşılanması bir önkoşul. Bu önkoşuldan sonra şunu soruyoruz: İlave zenginlik insanlara bir mutluluk getirdi mi? Yani eninde sonunda bütün bu patırtı gürültü, bütün bu didişme niye? Katılın katılmayın, eleştirin eleştirmeyin, bildiğiniz “mutluluk endeksi” var. Sonuçlarına bakıyorsunuz, Avrupa’da 1950’lerden sonra sabit kalmış büyük ölçüde... İkinci Dünya Savaşı’nın yaraları sarılmış, insanlar kendilerine gelmiş; ama ondan sonra Avrupa’daki gelir birkaç kat artmış olmasına rağmen mutluluk seviyelerine baktığınız zaman çok da fazla değişmemiş gibi görünüyor. Bu ne anlama geliyor? Daha büyük evlere geçtiler, daha lüks yaşamaya başladılar, daha büyük arabalar kullanmaya başladılar vs., ama netice itibariyle eğer mutluluk anlamında çok da fazla bir değişiklik olmamışsa ve bütün bu aşırı tüketim ekolojik anlamda çok büyük streslere neden olmuşsa, orada bir durmamız gerekmiyor mu?

Bu paradigma şunu demiyor, “Mutlaka her koşulda silah zoruyla küçülelim.” En azından diğer bütün maliyetleri bir kenara atarak büyümeye endekslenmeyelim, bütün başarımızı o tek rakama bağlamayalım. Yani ben solcuyum, sen sağcısın, o dinci, bu dinsiz; ama herkesin üzerinde anlaştığı kavga, “Sen yüzde kaç büyüdün?” Şimdi bunu hakikaten bir sorgulamamız lazım. Buradan daha radikal noktalara gidilmesi ayrı bir konu; ama en azından hesaba alınmayan maliyetlerin masaya yatırılması lazım. Masaya yatırıldığı zaman da en basitinden, niye biz bir kişinin eğitim durumuna, kültüre ne kadar angaje olup olmadığına, sağlığına bakmıyoruz? İçinde yaşadığı şehirdeki yeşil alan oranına, işine bisikletle gidip gitmediğine, bu tür bizim için sürdürülebilirliğin göstergeleri arasında olan noktaların hiçbirine bakmıyoruz? O kişi psikolojik bunalımda mı, o kişinin sağlığı, fiziksel ve psikolojik sağlığı yerinde mi değil mi, bunlara bakmıyoruz?.. Doğan çocukların kaçı ölüyor, kaçı hayatta kalıyor, ne kadar eğitim alıyor, nasıl bir eğitim alıyor? Bütün bunlara bakmıyoruz ve tek bir rakama bakıp performansımızı değerlendiriyoruz.